Wożuczyn
RACHANIE gm.
- park pałacowy, XVI-XVIII, nr rej.: A/255 z 28.04.1983:
- budynek bramny
- brama (obeliski)
- mury obronne (relikty)
Wieś , nad rzeką Wożuczynką, w obrębie Grzędy Sokalskiej.
Po raz pierwszy miejscowość wymieniona jest w 1409 roku. W 1595 roku Jakub Wożuczyński, sędzia trybunału bełskiego, ufundował w Wożuczynie drewniany kościół, w miejsce wcześniejszej świątyni spalonej przez Tatarów.. W 1632 roku właścicielem wsi był Jerzy Wożuczyński, którego syn Jan w 1634 roku był studentem Akademii Zamojskiej (H. Gmiterek 1994, s. 146). W 1675 roku właścicielem Wożuczyna był Jan Konstantyn Wożuczyński (APZ, Akta hipoteki Siemierz), W 1686 roku Jerzy Łęski (zapewne dziedzic Wożuczyna), starosta korytnicki, odbudował kościół wystawiając murowaną nawę i dwie murowane, boczne kaplice. Dnia 20 listopada 1831 roku w tutejszym kościele odbył się ślub Apolonii Trembińskiej i Antoniego Głowackiego, rodziców pisarza Bolesława Prusa (Aleksandra Głowackiego). Na pocz. XVIII wieku właścicielem wsi został Stanisław Jan Wilhorski (J. A. Wadowski 1907, s. 287), od którego w połowie lat 30-tych XVIII wieku Wożuczyn kupił Wilhelm Mier i rozbudował wcześniejszy zamek w okazałą barokową rezydencję. Był on żonaty z Barbarą Geschau i miał z nią dwóch synów: Jana i Józefa. Zmarł w 1758 roku, a majątek po nim odziedziczył syn Jan, starosta wilkowski, żonaty z Marią z Tarnowskich. Po śmierci Jana Miera w 1790 roku Wożuczyn i Komarów dostał w spadku jeden z jego synów - Feliks (1776-1857). Feliks ożenił się z córką stryja Józefa - Agnieszką i w posagu otrzymał znaczną część majątku znajdującego się w rękach Mierów. Niewiele interesował się tutejszym majątkiem, a większą część życia spędził na dworze w Wiedniu (J. Studziński 1991, s. 23 i 32). W 1800 roku majątek złożony z Czartowczyka, Wożuczyna, Siemierza i Źwiartowczyka kupił na publicznej licytacji sędzia Jan Kraczewski (zm. w 1813 r.), żonaty z Salomeą z Juskiewiczów (APZ, Akta hipoteki Czartowczyk). Jeszcze w 1 poł. XIX wieku (prawdopodobnie po śmierci Jana Kraczewskiego) majątek trafił w ręce Antoniny z Kraczewskich i Jana Wapińskich. Z ich ramienia w latach 1823-1829 wójtem gminy Wożuczyn był Konstanty Sokolski, późniejszy burmistrz Grabowca (W. Jaroszyriski 1991, s. 82-83). Córka Wapińskich - Ubolda (1805-1836) wyszła za mąż za Jana Wyżgę i w 1829 roku wniosła mu w posagu Wożuczyn. Po Janie Wyżdże majątek trafił w ręce jego synów: Marcelego i Władysława. Jednak wkrótce jedynym właścicielem został Marceli (1830-1894), żonaty z Teresą Wojciechowską (APZ, Akta hipoteki Wożuczyn). Po Marcelim wieś odziedziczył syn Tomasz, żonaty najpierw z Marią Romerówną, a następnie z Malczewską. Miał on jedynego syna zmarłego bezpotomnie w 1937 roku i dwie córki: Wandę i Annę Gierlicz (R. Aftanazy 1995, s. 271-272).
W 1666 roku notowano w Wożuczynie zamek murowany bastejowy, wybudowany zapewne jeszcze w XVI wieku przez Wożuczyńskich. W 1666 roku został on spalony, a odbudowano go dopiero w XVIII wieku (I. Rolska-Boruch 1999, s. 308). W 1 ćwierci XX wieku wybudowano we wsi drewniany młyn motorowy (ZAiBwP, t. 48, s. 70) oraz cukrownię (na gruntach wsi Michałów). Cukrownia powstała z inicjatywy ziemian: Tomasza Wyżgi z Wożuczyna, Stanisława Kowerskiego z Duba oraz Aleksandra Szeptyckiego z Łaszczowa. W czasie I wojny światowej pałac w Wożuczynie wraz z całym wyposażeniem został spalony. Wówczas wieś należała do Tomasza Wyżgi. Ostatnimi dziedziczkami Wożuczyna były jego córki: Wanda po pierwszym mężu Sękowska, która później wyszła za mąż za Woyciechowskiego oraz Anna, zamężna za Janem Gierliczem (M. Kseniak, A. Marczak 1976, s. 2; R. Aftanazy 1995, s. 271-272). Po 1920 roku wybudowano tu drewniany dworek, który został zniszczony podczas II wojny światowej (J. Górak 1986 a, s. 161). Odbudowano także miejscowy folwark, zniszczony podczas wojny. Budynki folwarczne w 1923 roku zaprojektował autor projektu cukrowni - Tadeusz Zieliński.
23 września 1939 roku w miejscowej cukrowni dowódca Frontu Północnego - gen. Dąb-Biernacki rozwiązał podległy sobie związek operacyjny, nakazując oddziałom samodzielne działanie, a sam udał się na południe uciekając na Węgry. W grudniu 1942 roku wieś została wysiedlona przez Niemców (W. Bondyra 1993, s. 134). Na podstawie notatki na stronie http://www.roztocze.com/content/view/508/1/
W budynku bramnym biblioteka.
zdjęcia październik 2010r.
Zobacz Wożuczyn na mapie Polski
(Uwaga! W przypadku kilku miejscowości o tej samej nazwie - mapa może wskazać błędną miejscowość)