Raciborowice
BIAŁOPOLE gm.
- dwór XIX w.
- oficyna
- spichlerz
- kapliczka z 1939r.
Dwór to budynek parterowy, murowany z cegły, wzniesiony na planie wydłużonego
prostokąta. Pokryty jest dwuspadowym dachem z blachy obok znajdują się inne zabudowania dworskie: budynek mieszkalny (obecnie chlewnia), i tzw. dom czerwony .
Dworek otacza w części zachowany zespół parkowy składający się głównie ze świerków
i grabów. Tuż obok rośnie najstarsze drzewo- pomnik przyrody, jest to okazały jesion
w obwodzie 3,2m. Powstanie dworu to 2 poł. XIX w.i związane jest z rodziną
ziemiańską Wydżgów, która majątek Raciborowice,Kurmanów i Zaniże posiadała już w XVIII w. W 1805 roku majątek ten odziedziczył po ojcu Pawle syn Wincenty. Po nim,
na mocy testamentu z 1853 roku całość dóbr przejął Bogusław Wydżga, a następnie jego dzieci: Józef, Kazimiera, Helena i Karol. Józef scalił ponownie majątek przejmując i kupując
części należące do siostry Kazimiery i brata Karola,
by potem przekazać go synowi
Józefowi Marianowi Tomaszowi
Wydżga.Prawdopodobnie w tym czasie powstał zespół dworsko parkowy w Raciborowicach.
Około 1928 roku dwór zakupił Władysław Kastory, który zamieszkał tam z żoną Heleną i gromadką dzieci
( wcześniej był na praktyce u Wydzgi). Dla licznej rodziny Dom okazał się za mały. Kastory
przebudował go, dodając boczne oficyny połączone z budynkiem dworu w jeden kompleks
na planie litery „L”.3 Do wewnątrz prowadził hol, była kuchnia, oddzielna jadalnia i kilka
pokoi. Meble były solidne, wykonane z drewna. W saloniku stał duży stół, fortepian, i
kominek z zielonych kafli.
Przed budynkiem na dużym klombie rosły kwiaty, zieleń tworzyły równieS krzewy
magnolii, świerki srebrzyste i płacząca morwa. Nieopodal był owocowy sad i ogród
warzywny. Główny wjazd do dworu tworzyła grabowa aleja.
Kastory był dobrym gospodarzem i człowiekiem, pomagał biednym chłopom,
którym udzielał poSyczek , zajmował się sprawami wiejskimi ( był prezesem Spółdzielni
Spozywców w Raciborowicach).5
Dom towarzyszył rodzinie Kastorych w dobrych chwilach, kiedy zapełniony
domownikami tętnił Syciem oraz był świadkiem smutnych, tragicznych wydarzeń. W 1934
roku pani domu - Helena została zamordowana przez swojego pracownika - „pisarza dworu”.
Do dziś przez mieszkańców wsi opowiadana jest ta historia. Pani Helena przyłapała pisarza
na kradzieSy mleka. Było to już nie pierwszy raz, więc postanowiła go zwolnić
z pracy i kazała mu „wynosić się
z pałacu”. Do awantury doszło
w pobliżu domu. W jej trakcie
pisarz zdjął z szyi szal i udusił
swoją panią, a ciało ukrył
w zaroślach.Dom pogrążył się
w Sałobie. MąS postanowił
uczcić pamięć Sony i w miejscu, gdzie zginęła postawił w 1939 roku kapliczkę. Widnieje
na niej napis: „Dla uczczenia pamięci najlepszej żony i matki świętej pamięci Heleny
z Krzyszkowskich Kastory’owej. Kapliczkę tę postawiono w 5 rocznicę śmierci w 1939
roku”.
Następną panią domu została druga Sona Władysława- cioteczna siostra zmarłej Sony,
z którą Kastory miał 3 dzieci.7
Wkrótce wybuchła wojna. Kastory, oficer rezerwy został zmobilizowany do wojska.
Po kampanii wrześniowej wrócił do domu, lecz nie zaprzestał swojej niepodległościowej
działalności. Właśnie rozwijała się na terenie gminy Białopole konspiracyjna siatka ZWZ.
Do działalności konspiracyjnej włączył się Władysław Kastory. Był bliskim
współpracownikiem Stanisława Jastalskiego „Orszy”- nauczyciela z Teratyna, który w 1940
roku próbował scalić placówki ZWZ w gminach Uchanie, Białopole i Dubienka.8 Jego Dom
mógł więc być niejednokrotnie miejscem tajnych spotkań polskich konspiratorów.
Jednak złe fatum nie opuściło tej rodziny. W 1942 roku wydarzyła się kolejna tragedia
- Władysław Kastory zginął kilkaset metrów od domu, zamordowany przez ukraińskich
nacjonalistów. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Buśnie.
Dom wkrótce opustoszał, rodzina Kastorych wyjechała do Warszawy.9
W 1944 roku w wyniku reformy rolnej zespół dworski przeszedł na własność Skarbu
Państwa. Następnie przekazany został Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Raciborowicach
na stałe uSytkowanie na mocy decyzji Powiatowej Rady Narodowej w Hrubieszowie z dnia
20 września 1965 roku.10
Dwór i budynki dworskie zostały przeznaczone na biura i mieszkania pracowników
RSP. Dokonano wielu zmian. Adaptowano na biura i mieszkania wnętrze dworku (zmienił się
układ pomieszczeń). Zniszczono i rozebrano również łącznik między dworem a „domem
czerwonym”, wycięto krzewy i drzewa rosnące koło budynku. Likwidacji uległa znaczna
część zabudowań gospodarczych. Na ich miejscu wystawiono budynki RSP.11 Zachowały się
obiekty z XIX wieku: dwór, „dom czerwony”, spichlerz, dwa budynki dworskie mieszkalne,
budynek gospodarczy.12
Obecnie dworek nie znajduje się w najlepszym stanie. Jak stwierdza protokół
Państwowej SłuSby Ochrony Zabytków z kontroli obiektu (1991), budynek wymaga remontu.
Jest zawilgocony i zagrzybiony. Elewacja i schody zewnętrzne wymagają bezwzględnego
odnowienia.13
W związku z trudną sytuacją finansową spółdzielni, mało prawdopodobne jest to,
iS dworek wróci do swej świetności. W tej sytuacji najlepszym rozwiązaniem byłoby
przeznaczenie tego zabytkowego obiektu na potrzeby całej społeczności wiejskiej, urządzenie
w nim wiejskiego domu kultury lub biblioteki, tak, Seby jego gospodarzami poczuli się
wszyscy mieszkańcy oraz władze gminy.
Tymczasem powracają tu dawni jego gospodarze - synowie Kastorego. Odwiedzają
czasami dom, w którym się wychowali i z którym wiąSą się ich wspomnienia.14
„ Dziś w tych dworach światła zgasły,
a pozostaną tylko rany.
Gospodarze odeszli od dworów w dal nieznaną(…)
Chcieliby choć na chwilę wrócić do swej ziemi,
wniknąć w nią, pić jej woń.według http://www.bialopole.eurzad.eu/
Dwór z II poł. XIXw.Zamieszkany-mieszkania komunalne.Rządcówka w ruinie.Kapliczka zbudowana w 1939r w rocznice tragicznej śmierci dziedziczki Pani Kastorych.
zdjęcia październik 2010r.
Zobacz Raciborowice na mapie Polski
(Uwaga! W przypadku kilku miejscowości o tej samej nazwie - mapa może wskazać błędną miejscowość)