Wola Rasztowska
KLEMBÓW gm.
- zespół pałacowy, XVIII, XIX, 1953, nr rej.: A-419 z 5.05.1962 i z 10.12.1978:
- pałac
- park
*Opracowano na podstawie „Dokumentacji historyczno-architektonicznej na zlecenie
Urzędu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Ostrołęce” E. Pustoły – Kozłowskiej z 1978r.
Wola Rasztowska w końcu XVI wieku należała do Stanisława Wolińskigo i Mateusza Chojęckiego.
W początku XVII wieku właścicielami tych dóbr jest rodzina Łuszczewskich herbu Korczak.
Łuszczewscy mieli 5 synów, z których Jakuba wymienia Uruski jako dziedzica na Woli Rasztowskiej, Łuszczewie i Zawadach. Żoną jego była Małgorzata Goryszewska.
W II połowie XVIII stulecia pojawia się w Woli Rasztowskiej rodzina Młockich, która rezydować tu będzie jeszcze w początku XX wieku.
Od nich bowiem nabył dobra ostatni właściciel Maurycy Szmyt. Po II wojnie światowej właścicielem pałacu został Centralny Zarząd Radiostacji i Telewizji. Po zmianach ustrojowych w latach 90-tych spadkobiercy majątku zrzekli się go na rzecz skarbu Państwa z zastrzeżeniem, że będzie on służył społeczeństwu.
Od 1990r. organem prowadzącym szkołę jest Gmina Klembów. Użytkownikiem do dziś jest szkoła.
Pałac w Woli Rasztowskiej swoją obecną bryłę i rozplanowanie wnętrz otrzymał po ostatniej przebudowie, która miała miejsce ok. 1953 roku. Pierwotny pałac uległ zniszczeniu w ok. 70% w 1943 roku.
Z kolejnego opisu z 1836 roku wynika, że poprzednio opisywana budowla uległa niewielkiej przebudowie. Posiada on teraz 16 pokoi i 4 trzony kominowe. Parter mieści dwie sienie i 8 pokoi mieszkalnych. pierwsze piętro – 7 pokoi i wielką salę. Na pierwsze piętro prowadzą schody z kamienia ciosowego. Pod dachem krytym dachówką holenderką kryją się strychy.
Zmianom uległ też ogród. Kosztem ok. 240 drzew urządzone zostały 4 rybne sadzawki. Stan pałacu w tym roku (1836) był bardzo dobry.
Następny przekaz mogący dać wyobrażenie o wyglądzie, niestety tylko zewnętrznym budynku to fotografie z 1947 roku. W świetle zdjęć, na których widoczne są tylko fragmenty zniszczonego i spalonego w 1943 roku pałacu, budynek ten był parterowy z piętrowymi alkierzami i ryzalitem środkowym zwieńczonym trójkątnym tympanonem. Wieżyczki alkierzy przekryte były płaskimi czterospadowymi daszkami pobitymi blachą. Ślady dekoracji zewnętrznych dowodzą istnienia na narożach ryzalitów i alkierzy boniowanych pilastrów.
Pary takich pilastrów zdobiły narożniki korpusu. Między oknami kondygnacji przebiegał wąski, profilowany gzyms kordonowy. Ściany wieńczył dość wydatny gzyms koronujący. Otwory okienne ujęte były w obramienia z uszakami w górnych narożach, od dołu ograniczone ławą podokienną. Ponadto cały budynek był podpiwniczony.
Ponieważ nie daje się rozmieścić ilości pomieszczeń zwłaszcza na pierwszym piętrze w bryle pałacu widniejącego na zdjęciach, nasuwa się wniosek, że między 1836 a 1943 rokiem miała miejsce poważna przebudowa pałacu obejmująca m.in. obniżenie pewnych partii korpusu, przebudowę układu wnętrz oraz całkowite podpiwniczenie budynku.
W latach 1941-1943 pałac uległ zniszczeniu i wypaleniu w ok. 70%. W 1953 roku pałac odbudowano. Autorem kolejnej przebudowy – rekonstrukcji obiektu był zespół inż. Jana Wolińskiego z Miastoprojektu Wschód.
W pierwszych latach odbudowy kraju po zniszczeniach wojennych architekci stanęli przed problemem jaką formę nadać zabytkowym, często licznie przebudowywanym obiektom architektury. Sformułowane zostały wtedy ogólne wytyczne zawarte m.in. w broszurze Vogtmana pt.: „Adaptacja zabytkowych domów mieszkalnych”.
W świetle tego opracowania przy odbudowie zabytków „należy dążyć do odtworzenia architektury budynku z okresu najbliższego chwili jej powstania jeśli istnieje wystarczająca do tego celu dokumentacja naukowa. Jeśliby natomiast dane wystarczyły do zachowania wierności historycznej jedynie we fragmentach, należy zrezygnować z nadania budynkowi formy najbardziej pierwotnej a odtworzyć jego wygląd z tego okresu, z którego jest najwięcej materiału”.
Wyżej cytowane wytyczne wyjaśniają dlaczego pałac w Woli Rasztowskiej otrzymał formę barokowego pałacyku o bryle różnej od tej jaką posiadał przed zniszczeniem w 1943 roku.
Prawdopodobnie posiłkując się wiadomościami ze Słownika Geograficznego- jedynego wówczas źródła wzmiankującego o pałacu w Woli Rasztowskiej- miał inż. Woliński za zadanie zrekonstruować pałac rodziny Chrzanowskich zbudowany w II poł. XVII wieku. Czołowym architektem doby baroku w Polsce był Tylman z Gameren. Na jego licznych projektach założeń pałacowych można odnaleźć elementy (podwójne boniowane pilastry, obramienia okienne, trójkątne tympanony) występujące na elewacjach pałacu w Woli Rasztowskiej przed przebudową. Wydaje się, że inż. Woliński projektując rekonstrukcję tego pałacu wzorował się na obiektach autorstwa Tylmana z Gameren takich jak pałac w Nieborowie, Białymstoku, czy Starym Otwocku.
Po ostatniej przebudowie powstał obiekt zupełnie nowy. Na starych fundamentach, zachowując plan poprzedniego pałacu, wybudowany został obiekt o zupełnie nowej bryle i dekoracji nie mającej nic wspólnego z budynkiem stojącym tu poprzednio.
W stosunku do pierwotnego pałacu nadbudowane zostało piętro korpusu oraz wbudowano alkierze zwieńczone ozdobnymi hełmami. Zmianie uległy podziały poziome elewacji. Gzyms kordonowy, pierwotnie usytuowany na różnych wysokościach – w ryzalicie i alkierzach wyżej niż na korpusie – został sprowadzony do jednego poziomu. Powtórzono natomiast pierwotną dekorację pilastrową naroży oraz opaski okien parteru i piętra.
Dekoracje plastyczne ryzalitów i tympanonu takie jak popiersia, tarcze herbowe, amorki i girlandy nawiązują do zdobnictwa barokowego. Stylizacja i wykonanie tych ozdób zdradza ich pochodzenie z II połowy XX wieku.
Zagadką pozostanie natomiast czyje popiersia umieszczone zostały w medalionach na ryzalicie frontowym. Janina Bloch w swoim opracowaniu sugeruje, że są to wizerunki małżonków Chrzanowskich.
Pałac w Woli Rasztowskiej jako zabytek – budynek z przeszło dwuwiekową metryką, świadek dawnej sztuki budowlanej przestał istnieć, rozebrany do fundamentów w trakcie robót budowlanych w 1953 roku. Odbudowany w jego miejscu obecny pałac jest obiektem zupełnie nowym i jak pisze doc. Jaroszewski „poczętym niemal całkowicie w wyobraźni projektanta, który posiłkował się elementami zaobserwowanymi w pałacach siedemnastowiecznych”. Powstał obiekt „skomponowany a la maniere de Tylman van Gameren, doskonale uspołeczniający postulaty tzw. realizmu socjalistycznego (budowla narodowa w formie i socjalistyczna w treści). Stanowi zatem swoisty dokument epoki i z tego powodu należy go ochraniać i konserwować.
W świetle badań Janiny Bloch park założony został w końcu XVIII w. Pierwotna kompozycja przestrzenna kształtowała się następująco: „park założony był na planie prostokąta w stylu krajobrazowym z elementami linearnymi. Głównym akcentem kompozycyjnym był pałac zbudowany w II połowie XVII wieku.
Przypuszcza się, że północna część parku, przed budynkiem pałacu(…) mogła mieć układ regularny. Południowa część parku, w którego kompozycję włączono układ wodny, składający się z 2 regularnych stawów była założona w stylu krajobrazowym”.
Elementy regularnego, barokowego założenia ogrodowego zostały wprowadzone po odbudowie pałacu. Krótki opis ogrodu z 1836 roku wspomina o istniejących przy pałacu czterech stawach, które były jeszcze w 1953 roku.
Dwa regularne prostokątne stawy przed elewacją ogrodową pałacu odnotował Jan Woliński na rysunku rejestrującym położenie ruin odbudowywanego pałacu.
W parku przeważają drzewa liściaste, głównie lipy, topole, akacje, klony, jesiony i wierzby. Sześć spośród drzew pochodzi z czasów założenia parku, z końca XIX wieku. Reszta drzew stanowiąca ok. 95% drzewostanu pochodzi z okresu powojennego.
Pałac położony jest w pn. części dawnego parku. Pn. – wsch. część parku zajęta jest pod boisko sportowe. Południową część zajmują dwa stawy, z których płd. – zach. posiada zadrzewioną wyspę.
Na granicy zachodniej parku znajdują się zabudowania gospodarcze. Zachował się ślad dawnej alei prowadzącej do podwórza i na pola. Obecnie na dawnym podwórzu stoją bloki mieszkalne.
Materiały zebrała: Agnieszka Bilska
według notatki ze strony http://spwolarasztowska.pl/strona=s5
zdjęcia marzec 2016r.
Zobacz Wola Rasztowska na mapie Polski
(Uwaga! W przypadku kilku miejscowości o tej samej nazwie - mapa może wskazać błędną miejscowość)