Polskie dwory

Nazwa wsi pochodzi od obszaru celowo wypalonej puszczy pod zasiedlenie.Wyraz pogorzel był powszechnie używany w języku staropolskim i oznaczał: pożogę, pożar, zniszczenie ogniem, szczątki spalonej budowli, zgliszcza, miejsce po pożarze. Współcześnie wyraz pogorzel stosowany jest głównie w odniesieniu do nazw miejscowości. W dokumentach źródłowych, szczególnie kartograficznych możemy znaleźć różne nazwy Pogorzeli: z łaciny Pogorzely, niemiecka Pogorshel czy Pogorzela z wizytacji biskupa Goślickiego w 1603 r.Wieś położona jest na wschodnim Mazowszu, między Wysoczyzną Kałuszyńską a Równiną Garwolińską. Przez tereny te w okresie czwartorzędu przechodził lodowiec. Świadczą o tym pozostałe po jego aktywności wzgórza wydmowe. . W początkach XVIII wieku po rodzinie Sienickich Pogorzel podobnie jak okoliczne dobra włącznie z Siennicą trafiła w ręce rodziny Rudzieńskich herbu Prus. Przed 1740 rokiem, w Pogorzeli Kazimierz Rudzieński wybudował dwór z przeznaczeniem na siedzibę rodziny. Dwór Rudzieńskich zaprojektowany został prawdopodobnie przez Symeona Gaygiera późniejszego współarchitekta klasztoru reformatów w Siennicy. Dwór został wybudowany na miejscu starego dworku bądź zabudowań folwarcznych. Początkowo dwór miał dach czterospadowy, nie miał balkonu, który dobudowano ok. 1900 r. oraz bocznej oranżerii. Opisując architekturę dworu można powiedzieć, że jest to budowla późnobarokowa. Wymurowany został z cegły i później otynkowany. Ma on plan prostokąta, jest parterowy z piętrową częścią środkową wysuniętą ryzalitowo od frontu i od ogrodu wraz z jednoosiowymi obustronnymi ryzalitami skrajnymi. Jest podpiwniczony z mieszkalnym poddaszem, krytym dachem naczółkowym. Układ wnętrz jest dwutraktowy. Sień występuje na osi prostokąta z dwiema klatkami schodowymi na piętro i do piwnicy. Salon jest obszerny ze ściętymi narożami. Piwnice dworu są sklepione kolebką koszową i kryte sklepieniem zwierciadlanym. Posadzki sieni wykonane są z czerwonego marmuru. Do dzisiejszych czasów zachował się kominek z XIX w. pomieszczeniu na prawo od salonu. W XVIII w. była w nim kaplica, o czym wspomina Michał Radziwiłł pod datą 17 sierpnia 1759 r. "Mszy Św w kaplicy słuchałem i obiad zjadłszy pożegnałem gospodarza" Pod tarasem, jak podają legendy, znajduje się wejście do tunelu łączącego dwór pogorzelski z kościołem w Siennicy. Tunel ten miał być miejsce ukrywania się ludzi podczas wojen, powstań. Podczas II wojny światowej w tunelu podobno ukrywała się przed hitlerowcami ludność żydowska. Zewnętrzne elewacje dworu rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi, zdwojonymi jednostronnie na narożach, dźwigających uproszczone belkowanie. Ryzality środkowe wieńczą trójkątne szczyty. Przed salonem dworu znajduje się wysunięty taras z dwoma biegami schodów, który pierwotnie ozdobiony był balustradą tralkową i wazonami piaskowcowymi z 1817 r. Do czasów współczesnych zachował się jeden z dwu wazonów – stoi on w kościele parafialnym pw. św. Stanisława BM w Siennicy i służy jako chrzcielnica. W niedługim czasie po wybudowaniu dworu został założony park. Początkowo stworzony był jako regularny, później przekształcony na krajobrazowy, ujęty jest z trzech stron szpalerami, z czwartej zamknięty budynkiem dworu wyniesionym na tarasie ziemnym. Na osi tarasu pozostały ślady alei z kwaterami po bokach oraz półkolistym szpalerem na zamknięciu. Od frontu wjedzie podjazd ze śladami kolistego gazonu. Oprócz parku w obrębie dworu znajduje się też od strony północno-wschodniej kompleks stawów z drewnianą altaną wybudowaną w latach 90. XX wieku oraz mostkiem. Stawy zasilane są wodą z pobliskiej strugi tzw. "Strugi pogorzelskiej" – biorącej początek na bagnach pogorzelskich i płynącej w kierunku rzeczki Sienniczanka do której wpada w okolicach wsi Gągolina. Na łączniku stawu i strugi od strony mostu (ul. Parkowa) znajduje się zapora regulująca poziom wody.Kazimierz Rudziński po wybudowaniu dworu w latach 1749-1751 ufundował wraz z małżonką Antoniną z Nowosielskich w Siennicy klasztor dla zakonu reformatów, który zaprojektowany został przez nadwornego architekta królewskiego Antoniego Solarii i architekta Symeona Gaygiera. Po śmierci Michała Rudzieńskiego majątek Pogorzel przeszedł w ręce jego syna – Antoniego, który sprzedał Pogorzel w 1802 r. Michałowi Mdzewskiemu, biskupowi, sufraganowi płockiemu. W 1813 r. Pogorzel przeszła w ręce Stanisława Kraińskiego. Po Stanisławie Kraińskim przechodzi w ręce rodziny Antoszewskich. W 1860 r. Ludwig Antoszewski zamienił Pogorzel na Stachomin koło Stanisławowa, który należał do Aleksandra Mścisława Karskiego. Karski w 1867 r. sprzedał część Pogorzeli Mikołajowi Wisłockiemu, a drugą włączył do swych dóbr Nowogród i sprzedał w 1873 r. Galicyjskiemu Towarzystwu Parcelacji i Odbudowy w Krakowie, które je rozparcelowało. Mikołaj Wisłocki prawdopodobnie w 1882 r. na skrzyżowaniu głównej drogi z drogami do Krzywicy i Dąbrowy postawił na pamiątkę swej obecności w Pogorzeli kapliczkę Matki Boskiej. Na początku XIX wieku powstała też figurka Świętej Trójcy zwana Tronem Łaski. W Pogorzeli podobno było tych figurek aż 14 rozlokowanych na granicach wsi. Miały one chronić Pogorzel przed wybuchłą w tym czasie epidemią cholery. Fiugra Świętej Trójcy jest jednym z cenniejszcych zabytków architektury ludowej Gminy Siennica, ochroniona przed zniszczeniem, wyrestaurowana z datków mieszkańców i dofinansowania z Gminy pozostała przez lata na swym miejscu pomimo prób przeniesienia jej do siennickiego kościoła.Proces parcelacji był przełomowym dla ludności wiejskiej. Od XIX wieku na wsi można było zaobserwować coraz większe zmiany. Obok znoszenia pańszczyzny występowała coraz bardziej powszechna parcelacja ziemi dworskiej, dzięki której coraz większa liczba chłopów mogła otrzymać ziemię na własność. Parcelacja majątku dworskiego była początkiem końca wsi o charakterze pańszczyźnianym – za jaką Pogorzel uchodziła. W XX wieku dwór przechodził kolejno przez różnych właścicieli prywatnych do których m.in. można zaliczyć rodziny: Prus – darczyńcę działki pod późniejszą szkołę oraz od którego nazwiska pochodzi nazwa gruntów wokół dzisiejszej szkoły, które niegdyś nazywane były "Prusami"; Lewiccy – właściciele dworu do wczesnych lat powojennych. Późniejsze losy pogorzelskiego dworu wyznaczały kolejne koncepcje jego zagospodarowania. Wpisany 9 kwietnia 1962 r. do rejestru zabytków został uchroniony przed degradacją po zniszczeniach wojennych. Po wojnie próbowano stworzyć w nim gospodarstwo rolne, co skończyło się fiaskiem z powodu zaciętości i przywiązania pogorzelskich chłopów do ziemi. Z tworzeniem gospodarstwa rolnego w Pogorzeli związana jest historia Piotra Jurkowskiego który po podpisaniu dokumentu, w którym oddał na rzecz gospodarstwa swą ziemię, w kuźni Jana Paszkowskiego manifestacyjnie obciął sobie palce mówiąc "Te, które podpisały, będą obcięte". W latach 1952-1965 w zabudowaniach dworu mieścił się Państwowy Ośrodek Maszynowy. Latem 1974 r. był miejscem kręcenia zdjęć do nominowanego do Oskara filmu "Noce i dnie", gdzie stylizował powieściowy Pamiętów.
W dniach 28-29 lipca 1944 r.pod Pogorzelą rozegrała się wielka bitwa pancerna między jednostkami elitarnej niemieckiej 1 Dywizji Spadochronowo-Pancernej "Hermann Göring" przydzielonymi do 73 Dywizji Piechoty i wspartymi oddziałami dział szturmowych, a pancernymi jednostkami sowieckimi 8 Gwardyjskiego Korpusu Pancernego 2 Armii Pancernej nacierającej od strony Dęblina przez Stoczek Łukowski, Latowicz i Parysów, w ramach Operacji Lubelsko-Brzeskiej. W pierwszym dniu bitwy Rosjanie stracili 12 czołgów (T-34, IS i Mk III Valentine), gdyż wpadli w zasadzkę przygotowaną na skraju lasu przez zamaskowane niemieckie niszczyciele czołgów Jagdpanzer IV. Niemcy kontratakowali, w związku z czym Siennica 9-krotnie przechodziła z rąk do rąk. W drugim dniu bitwy Rosjanie wysłali do ataku grupę 12 czołgów T-34, które zostały zaatakowane przez zamaskowane Jagdpanzer IV. Gdy trwał bój, główne siły rosyjskie obeszły Niemców od północnego wschodu. Gdy niszczyciele czołgów Jagdpanzer IV ujawniły już swe pozycje, zostały od tyłu zaatakowane przez Rosjan (grubość przedniego pancerza Jagdpanzer IV wynosiła 80 mm, pancerza tylnego tylko 22 mm, co skłaniało do takiego ataku). To tutaj właśnie w tym ataku 29 lipca 1944 r. zginął bratanek marszałka Rzeszy Hermanna Göringa, dowódca kompanii Hauptmann Heinz Göring. Tego dnia Rosjanie stracili 23 czołgi, m.in. na skutek działania niemieckiej artylerii przeciwpancernej. Niszcząc wiele Jagdpanzer IV Rosjanie wreszcie przełamali umocnioną niemiecką linię obronną Ostrowiec-Kołbiel-Siennica, bronioną przez 73 Dywizję Piechoty, której dowódcą był generał Fritz von Franek. Straty niemieckie też były poważne, bo w dniach 27-30 lipca stracili ogółem 40 czołgów i kilkanaście Jagdpanzer IV. W tym czasie w składzie dywizji HG nie było batalionu PzKpfw V Panther, dysponowała tylko batalionem PzKpfw IV oraz niszczycielami czołgów Jagdpanzer IV. W związku z tym celem wzmocnienia jednostki do jej składu czasowo włączono 3 kompanię I batalionu 26 pułku czołgów 19 Dolnosaksońskiej Dywizji Pancernej Wermachtu. Bitwa ta weszła do historii pod nazwą "Bitwa pancerna pod Pogorzelą". Po tej bitwie oddziały sowieckiej 2 Armii Pancernej, które brały w niej udział, dotarły 31 lipca w rejon Wołomina, wchodząc z marszu do trwającej tam kolejnej morderczej bitwy. Pogorzel kilkakrotnie podczas swej historii ulegała całkowitemu zniszczeniu – ostatni raz w lipcu 1944 roku, kiedy to doszczętnie spłonęła w związku z bitwą. dostęp utrudniony.Na podstawie Wikipedi.
zdjęcia wrzesień 2009r.